Beweeg je brein gezond

Door zijn energieke mediaoptredens weten we inmiddels allemaal dat bewegen niet alleen goed is voor het lichaam, maar ook essentieel is voor ons brein.

Maar daarmee is de missie van de populaire prof. dr. Erik Scherder nog niet volbracht. “Hoe meer we achter een scherm zitten, hoe minder we bewegen.” Op zijn kamer in een wezenloos VU-gebouw – “je hebt een antidepressivum nodig als je hier naar binnen gaat” – staat een gele deskbike aan zijn werktafel. Vergaderen, de vakgroep leiden, promovendi begeleiden – hij doet het ’t liefst fietsend. “Veel mensen moeten er nog om lachen, maar ik hoop dat het op een dag normaal zal zijn.”

"Mijn tweeling van zeven wil een iPad. Is dat een goed idee?"

“Als ze op dat apparaat games spelen die hen telkens weer uitdagen om een volgend level te bereiken, hoor je mij niet klagen. Grote delen van ons brein groeien door tot pakweg ons vijfentwintigste en doen dat vooral goed als ze worden uitgedaagd. Die iPad kan dus goed zijn voor je cognitieve ontwikkeling.

"Door meer te bewegen, verminder je op latere leeftijd sterk het risico op dementie"

Ofschoon je hart en vatenstelsel natuurlijk niet erg meedoen. Maar ik maak me wel zorgen. Screentime, de tijd die je voor een scherm doorbrengt, is de afgelopen tien jaar heel goed onderzocht. En als er in die periode iets achteruit is gegaan, dan is het de lichamelijke activiteit van de jeugd. Hoe meer we voor een scherm hangen, hoe minder we bewegen. De balans tussen de lichamelijke en cognitieve uitdaging is aan het verdwijnen. Het doemscenario is dat onze kinderen gaan zitten en niet meer opstaan.”

Ze moeten dus weer meer bewegen?

“Ja, temeer omdat je in je eerste vijfentwintig jaar met een gezonde leefstijl je cognitieve reserve opbouwt. En met die reserve verminder je op latere leeftijd sterk het risico op dementie. Bewegen is veel belangrijker dan we lange tijd gedacht hebben. Als mensen van een sedentair bestaan overgaan op een actief leven, dan pakken ze allemaal – jong én oud – winst, ook op cognitieve functies. Uit onderzoek bleek dat mensen met overgewicht die bewogen, een lagere mortaliteit hadden dan slanke mensen die niet actief waren. Activiteit wint het dus van overgewicht.”

Hoe pakken we het aan?

Dagelijks een half uur zonder onderbreking redelijk intensieve inspanning – dat is de norm. Maar neem nu mijn situatie. Ik fiets elke ochtend een half uur naar de universiteit en aan het einde van de dag een half uur terug. Maar als ik dagelijks acht tot tien uur zittend werk, dan is dat nog niet genoeg. Dan ben ik ’s avonds toch helemaal gesloopt. Daarom staat hier die deskbike. Die meng ik gedurende de dag zoveel mogelijk door mijn activiteiten.”

Je strijd tegen het niet-bewegen vindt grote weerklank dankzij mediaoptredens zoals in De Wereld Draait Door.

“Kennelijk valt het nu allemaal precies goed. Maar ik ben heel bescheiden over de spin off, hoor. Gedragsverandering is vreselijk moeilijk. Ik zal je een afknapper vertellen. We trekken vanuit de VU met het programma Het Fitte Brein door het land. Ard Schenk en Dick Swaab doen ook mee. Overal waar we komen, is het in een mum van tijd uitverkocht – het is trouwens gratis, dat helpt ook.

We deden het ook eens in de VU zelf. En we dachten: we doen vooraf een ‘beweegweek’. Niet voor de studenten specifiek, maar voor die 5.000 mensen ondersteunend personeel. We hadden een heel programma bedacht met looplunches, et cetera. En we openden die week in de centrale hal. Nou, hoeveel mensen stonden er die ochtend?”

Eh…125?

“Vijftig. Waarvan dertig van mijn eigen afdeling die dachten: we kunnen Erik niet laten zakken.”

Hoe komt dat nou?

“De maatschappelijke teneur is toch: hoe meer comfort, hoe beter. Mensen willen ’t gemak. Ik ben vaak de enige die niet de roltrap neemt. Er zit iets inerts in ons. Het is altijd maar: gaat u zitten, gaat u zitten. Waarom? Blijf een keer staan!”

Wat is toch de positieve noot?

“Het propageren van een gezonde leefstijl heeft effect. Ik word voor het ene na het andere vitaliteitsprogramma uitgenodigd. Er komen looproutes in ziekenhuizen, muziekprogramma’s voor kinderen en senioren. En het aantal mensen dat alzheimer ontwikkelt, groeit niet meer. We hebben momentum. Maar het is nog een lange, lange weg voordat het raar is dat je de lift neemt naar de tweede verdieping, en niet de trap.”

Dit gebeurt er in je brein als je beweegt

Matig intensief bewegen draagt bij aan een optimaal functionerend brein. Door te bewegen, worden je motorische circuits actief. Die hebben een enorme overlap met je cognitieve circuits. Je hart pompt bloed omhoog en regelt zo de bloed- en zuurstofvoorziening van het brein. Je maakt nieuwe zenuwcellen en bloedvaten aan en daarmee vergroot je de omvang van je hersenweefsel.

Dat is met name belangrijk als je ouder wordt en het brein van nature begint te krimpen (wat kan leiden tot vergeetachtigheid en culmineren in bijvoorbeeld alzheimer). Als het brein beter doorbloed raakt, neemt de activiteit van neurotrofines in de hersenen toe – de stofjes in de hersenen die zorgen dat de neurotransmitters hun werk kunnen doen.

Die neurotransmitters zijn weer de ‘signaalstoffen’ die maken dat onze hersencellen met elkaar kunnen communiceren. Zij zijn de ‘media’ die zorgen dat het brein goed werkt. Het beste voor een gezond brein, zegt Scherder, is de combinatie van lichamelijke en geestelijke inspanning. Opbrengst: verbeterde motoriek, verbeterde denkkracht, een beter geheugen en minder stress.